የዘመን መለወጫ በዓል፤ ዕንቍጣጣሽ፤ የኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር

በስመ አብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ አሐዱ አምላክ አሜን።


 +++ እንኳን ለ፳፻፮ ዓም  በሰላም አደረሳችሁ!+++

 ይህ ከዚህ በታች ስለ አዲስ ዓመትና የኢትዮጵያ የዘመን አቀጣጠር በተመለከተ ሰፋ ያለ ጽሁፍ ታላቁ የቤተክርስቲያን አባት አለቃ አያሌው ታምሩ ያስተማሩት ት/ ት ሲሆን በእርሳቸው ስም ከተከፈተው መካነ ድር ላይ በቀጥታ የተወሰደ ነው። መልካም ንባብ....... 





«በመለከት ድምፅ መታሰቢያ የተቀደሰ ጉባኤ ይሁንላችሁ።» (ዘሌ ፳፫፥፳፫-፳፬።)

መግቢያ
በኢትዮጵያ የእምነት ትምህርት እየሰፋና እየጸና የቆየ በመሆኑ ምክንያት ከትምህርትነት ዐልፎ ወደ ባህልነት ተለውጦአል። እንዲያውም አብዛኛው የእምነት ትምህርት ትምህርት ነው ከሚባል ይልቅ ባህል ነው በሚባለው ስሙ የታወቀ ሆኖ ይገኛል። የባህል ዘርፎች ከሆኑ የእምነት መገለጫዎች አንዱ በዓል ነው። በዓል በሞላው የሰው ዘር ዘንድ የባህል መሠረቶች ከሆኑት አንዱ ክፍል ነው። እምነት ያለው በእምነቱ፥ እምነት የሌለውም በልማዱ የባህል ሥነ ሥርዐት የሌለው የሰው ዘር የለም። ግን በመሠረቱ የባህል መነሻው እምነት ነው። እያደር እየዋለ ወደ ልዩ ልዩ ልማድ እየገባ መሠረቱን ለቆ ይገኝ እንደ ሆነ ነው እንጂ በዓል ሲባል መሠረቱ እምነት ነው። በእምነት ላይ ነው ሁሉም የሚመሠረተው። ከበዓላትም ተቀዳሚ ሆኖ የሚገኘውን የዘመን መለወጫ በዓልን ስንመለከት በልዩ ልዩ ክፍለ ዓለማት፥ በልዩ ልዩ የሰው ዘሮች ባህል ውስጥ የታወቀ፥ ጸንቶ የኖረና የሚኖር ሆኖ እናገኘዋለን። የሰው ልጆች እንደ ጠባያቸው፥ እንደ ባህላቸው፥ እንደ ልማዳቸው እና እንደ እምነታቸው መሠረት ያዳበሩት፤ አንዳንድ ጊዜም ነገሥታት ወይም አምባገነን መሪዎች በሚያመጡት የሥርዐት ጠቀስ ሁኔታ እየተፈጠረ ጸንቶ የኖረ የዘመን መለወጫ ሥርዐት በየአገሩ ይገኛል። በእምነት ክፍል ግን የምንመለከታቸው እጅግ አነስተኞች ናቸው። እነዚህ እምነቶች የሚቀራረቡበትም የሚለያዩበትም ነገር አለ። ለምሳሌ ክርስቲያኖች ከአይሁድ ጋራ መሲሕ ይመጣል የሚሉትን በትንቢት እምነት ሲቀበሉ ከኖሩ በኋላ ጊዜው ሲደርስ፤ ጊዜ ደረሰ፥ ተስፋ ተፈጸመ፥ አምላክ ሥጋ ለበሰ ብለው በማመናቸው፤ እንዲሁም እግዚአብሔር በአካል ሦስት፥ በባሕርይ አንድ ነው፤ አብ ወልድን መንፈስ ቅዱስን አስገኘ፥ ወልድ መንፈስ ቅዱስ ከአብ ተገኝተዋል፤ እንዲህ ቢሆን ግን መቅደም መቀዳደም፥ መብለጥ መበላለጥ የለም ብለው በማስተማራቸው ክርስቲያኖች የተለየ ፈለግ የሚከተሉ ናቸው። ይህም ስለ ሆነ እምነታቸው ጠባብ በር፥ ጠባብ መንገድ ይባላል። ጠባብ በር፥ ጠባብ መንገድ ይሁን እንጂ መጨረሻው ደግሞ መዝለቂያው ሕይወት መሆኑን ራሱ መድኃኒታችን ስለ ገለጠ የክርስትና እምነት ዘላቂ ሕይወት ያለውና የሚሰጥ መሆኑ የታመነበት ነው።

የዘመን መለወጫ በዓል

የዘመን መለወጫ በዓልን በተመለከተ የተለያዩ የእምነት ክፍሎች የየራሳቸው መነሻ ምክንያት አላቸው።
በአይሁድ የዘመን መለወጫ ተብሎ የሚከበረው መባቻ ተብሎ ከሚጠራው ቀን የተለየ ነበረ። እነሱ የዘመን መለወጫን የሚያከብሩት በሚያዝያ ነው። ይህንንም ያደረጉበት ምክንያት አባቶቻቸው ወደ ግብጽ ተሰደው ሁለት መቶ ዐሥራ ዐምስት ዓመት በግብጽ ከኖሩ በኋላ እንደገና ከግብጽ ወጥተው ወደ ኢየሩሳሌም ሲገቡ እግዚአብሔር እነሱን ከግብጽ አውጥቶ፥ ባሕር ከፍሎ፥ ደመና ጋርዶ ወደ ምድረ ርስት ለማድረስ ከግብጽ ያወጣበትን ቀን ልክ ነጻነታቸውን እንዳገኙበት ቀን አድርገው በየዓመቱ የዘመን መለወጫ ብለው እንዲያከብሩትና ወሩንም የወሮች መጀመሪያ እንዲያደርጉት ከእግዚአብሔር ትእዛዝ ስለ ተሰጣቸው በዚህ መሠረት ሚያዝያን ያከብራሉ።
ክርስቲያኖች ግን የዘመን መለወጫ በዓላቸውን በልዩ ልዩ አገር እንደ መሆናቸው መጠን አላስተባበሩም። በተለይም ጎላ ብሎ የሚታየው የጎርጎሮሳውያን አቆጣጠር ከሌሎች አቆጣጠር የተለየ መልክ ያለው ነው። አውሮፓውያን የጎርጎሮሳውያን አቆጣጠር የሚባለውን የሚከተሉ ሲሆን ይህ አቈጣጠር የዓመተ ምሕረት መለወጫ እንጂ ጠቅላላ የዘመን መለወጫ አለመሆኑ በግልጽ ይታያል። ያንንም ቢሆን እንደ ጠባዩ፥ እንደ አጠራሩና እንደ ፍላጎታቸው ልክ በመድኃኒታችን ልደት አልጀመሩም። የልደትን በዓል እንደ ቀን አቆጣጠራቸው ካከበሩ በኋላ እንደገና በስምንተኛው ቀን የዘመን መለወጫ ብለው ያከብራሉ። ይህም የጎርጎሮሳውያን የዘመን አቈጣጠር በክርስቶስ ልደት ላይ አለመመሥረቱን፥ ሌላ ጠባይ ወይም ሰው ሠራሽ ሥርዐት የተቀላቀለበት መሆኑን ያሳያል። ክርስትናን ተመርኩዞ ቢነሣ ኖሮ በእርግጥ የመድኃኒታችንን ልደት መነሻ አድርጎ ሊዘምት በተገባው ነበር። ይህ ባለመሆኑ ግን አሁንም ቢሆን የልደቱን በዓል ለብቻ አክብረው እንደገና ከሳምንት በኋላ የዘመን መለወጫ በዓልን ያከብራሉ። ከዚህም በተጨማሪ የወሮችና የቀኖች ስያሜአቸው ከእምነታቸው ጋራ ምንም የሚገናኝ አይደለም። እንዲያውም በአብዛኛው የሮማን አስተዳደር ጠባይ የተከተለ ፍንጭ ይታይበታል። ለምሳሌ ያህል ሰንዴይ የሚሉት ቀን ፀሐይን ያመልኩ ስለ ነበረ ከዚያ ጠባይ ተወርሶ የዚያን ምልክት ይዞ የሚኖር ሆኖ ነው የምናገኘው። ወሮችም በዚሁ ዐይነት አቅጣጫ የተሰየሙ መሆናቸውን እናያለን። ለምሳሌ በነጁልዮስ ቄሣር፥ በነ አውግስጦስ ቄሣር፥ በነ ኦክታብዮስ ቄሣር ስያሜ ጁላይ፥ ኦገስት፥ ኦክቶበር እያሉ የሰየሟቸው ስያሜዎች እዚያ ውስጥ ይገኛሉ። በዚህ ዐይነት ውሥጡ ሲመረመር ሰም ለበስ ሰው ሠራሽ ሥርዐት እንጂ የእምነት መሠረት ያለው ሆኖ አናገኘውም። በጎርጎሮሳውያን የዘመን አቈጣጠር ውሥጥ መሠረቱ ከእምነት ጠባይ ጋር የሚመሳሰል መንሥኤ ያላቸው አንዳንድ መነሻዎች ያሉ መስለው ይታያሉ። በዚያን ጊዜ የነበሩ የሮማ ነገሥታት ሁሉ አውግስጦስ የሚባለውን ስም የወሰዱት አምላክ ነን ለማለት ነበር። እና እያንዳንዳቸው መሥዋዕት ይቀርብላቸው፥ ዕጣን ይታጠንላቸው ስለ ነበረ መነሻው እምነት መሰል ምክንያት ሆኖ ይታያል። ከሮማ ነገሥታት አንዱ ጥጦስ የኢየሩሳሌምን ቤተ መቅደስ ባቃጠለ ጊዜ አይሁድ ተስፋ እንዲቆርጡ ጭፍሮቹ ቅድስተ ቅዱሳኑ ከመቃጠሉ አስቀድሞ በመሬት ውሥጥ ለውሥጥ ገብተው እቤተ መቅደሱ ላይ የእሱን ምስል አቁመው ለእሱ መሥዋዕት ሠውተው፥ እሱን አመስግነው እግዚአብሔርን እንዲሰድቡ አድርጓል። ይህ ድርጊትም የአይሁድን መንፈስ በከፍተኛ ደረጃ እንደ ሰበረ ይነገራል። እንግዲህ የጎርጎሮሳውያን የዘመን አቈጣጠር በዚህ ዓይነት የተመሠረተ ጠባይ ነው የሚታይበት።

የኢትዮጵያ ዘመን አቈጣጠር

ወደ ራሳችን እንመለስና ስለ ኢትዮጵያ በዓል አከባበር ደግሞ እንመልከት። የኢትዮጵያ እምነታዊ ባህል የሚወረሰው በሦስት ዐይነት ጠባይ ነው። አንዱ ሕገ ልቡና ይባላል። ከመጽሐፍ በፊት የነበረ ነው። ከአበው ቃል በቃል የተወረሰ ነው። ሁለተኛው በሕገ ኦሪት ከኦሪት የተቀዳ ነው። ሦስተኛው በሕገ ወንጌል ከወንጌል የተማርነው ነው። እና በሦስት ዐይነት ጠባይ የሚመራ ነው። በዚህ ዐይነት ከወረስናቸው በዓላት ማለት በሦስቱም ጠባያት ከወረስናቸው በዓላት የየራሳቸው መልክ ያላቸው አሉ። ለምሳሌ ልደት፥ ጥምቀት፥ ዕርገት፥ ደብረ ታቦር እነዚህን የመሳሰሉት ከወንጌል የተማርናቸው ናቸው፤ በብሉይ የሉም። ፋሲካ፥ በዓለ ጰራቅሊጦስ ደግሞ ከኦሪት የተማርናቸው ናቸው። የዘመን መለወጫ በዓል ግን ከሕገ ልቡና ቃል በቃል ተምረን፥ በኦሪት የመጽሐፍ መሠረት አግኝተንለት በወንጌልም አጽንተን ይዘነው የኖርነው ሦስት የሥራ ዘመን ክፍል የተላለፈና እዚህ የደረሰ ነው። ምንም እንኳ ከሳይንቲስቶች አቈጣጠር ባይስማማም እኛ የዘመን መለወጫ ብለን በሀገራችን ባህል የምናከብረው ዓለም ካለመኖር ወደ መኖር የተገኘበት፥ ብርሃን፥ ጊዜ፥ ዕለት፥ ሰዓት የተፈጠሩበት፤ ለብርሃን፥ ለጊዜ፥ ለዕለት፥ ለወር ለዓመት ጥንት መሠረት የሆነ ቀን ነው። ይህንን ሁሉ በማስገኘት እግዚአብሔር ራሱን የገለጠበት፥ ዓለምን በመፍጠር ከሃሊነቱን ያረጋገጠበት ቀን ነው ብለን ነው የምናከብረው። ስለዚህም ጥንተ ብርሃን፥ ጥንተ ዕለት፥ ጥንተ ጊዜ፥ ጥንተ ፍጥረት ርእሰ ዐውደ ዓመት ብለን ነው የምናከብረው። በዚህ ስያሜ በዓሉ ርእሰ ዐውደ ዓመት፥ ቅዱስ ዮሐንስ፥ የዘመን መለወጫ ብለን እናከብረዋለን።
ርእሰ ዐውደ ዓመት የምንለው፤ ዐውድ ማለት በግእዙ ቋንቋ ዙሪያ፥ ክብ የሆነ ነገር ማለት ነው። የዓመት ጠቅላላ ቀኖች መሠረታውያን ቀኖች የሚባሉት ሦስት መቶ ስድሳ አራት ቀኖች ናቸው። እነዚህም በኀምሳ ሁለት ሱባዔ ተከፍለው ለእያንዳንዱ ቀን በዓመት ውስጥ ለሰባቱ ዕለታት ኀምሳ ሁለት ኀምሳ ሁለት ቀን ይደርሳቸዋል። ከነዚህ ቀኖች የተሳሳበ የሴኮንድ፥ የደቂቃ፥ የሰዓት ዕላፊ ተጠራቅሞ ሦስት መቶ ስድሳ ዐምስተኛዋን የዘመን ማገጣጠሚያ ቀን ያስገኛል። ይህቺ ቀን እንግዲህ ዙሪያ፥ ክብ መግጠሚያ ናት ማለት ነው። በዚህች ቀን አማካይነት ወደ ዐዲሱ ዘመን መጀመሪያ እንተላለፋለን። ይህቺ ቀን ዕለት አዕዋዲት፥ ዕለተ ምርያ የመዘዋወሪያ ቀን ወይም የመጨረሻ ቀን ተብላ ትጠራለች። በአራት ዓመት ደግሞ ከዚህች መሳሳብ የምትገኝ አንዲት ቀን ትመጣለች። ሦስት መቶ ስድሳ ስድስተኛ። ይህቺ ቀን ዕለተ ሰግር ትባላለች። መረማመጃ ማለት ነው። አንድ ቀን ታስተላልፋለች። እንግዲህ እነዚህን ሁለቱን ቀኖች ተከትሎ የሚመጣው ቀን የዘመን መጀመሪያ፥ የዘመን ክብ መነሻና መድረሻ ተብሎ ርእሰ ዐውደ ዓመት ተብሎ በግእዙ ይጠራል። እነዚህ ቀኖች በኢትዮጵያውያን አቆጣጠር ተጠቃለው አንድ ጊዜ የሚገኙ ናቸው።
የኢትዮጵያ ቍጥር መሠረቱ መጽሐፈ ሔኖክ የሚባለው ነው። መጽሐፈ ሔኖክ በ፲፱፥ ፳፥ ፳፩ እና ፳፪ ምዕራፎች የሚሰጠን የፀሐይን፥ የጨረቃን ጉዞ መነሻ አድርጎ የወሮችን፥ የዕለታትን፥ የዓመታትን መነሻ፥ መድረሻ፥ መዘዋወሪያ ብተታቸውን፥ ጥንታቸውን ነው የሚያሳየው። ስለዚህም በሔኖክ ቍጥር የወር ቀኖች ቍጥር ሠላሳ ናቸው። በሦስት በሦስት ወር ግን አንድ ቀን ትከተላቸዋለች። እና ዓመቱ ለአራት ይከፈላል። በዘጠና አንድ በዘጠና አንድ ቀን። ጠቅላላው ይሄ ድምር ሦስት መቶ ስድሳ ስድስት ቀን ይመጣል። ይህ ካለቀ በኋላ አንዲት ቀን ለዘመን ማገጣጠሚያ ዕለተ ምርያ የምትባለው ትመጣለች። እንግዲህ በኢትዮጵያውያን ቍጥር ወሩ ከሠላሳ አያንስም፤ ከሠላሳ አይተርፍም። ለዓመቱም ሦስት መቶ ስድሳ ዐምስት ቀን መደበኛው አቆጣጠር ነው ማለት ነው። ይህ ነገር በአውሮፓውያን ቍጥርም አለ። ግን እነሱ ከዓመት ወሮች ሰባቱን ሠላሳ አንድ ሠላሳ አንድ አድርገው አራቱን ደግሞ ሠላሳ ሠላሳ አድርገው አንዷን ወር ሦስቱን ዓመት ሃያ ስምንት፥ በአራተኛው ዓመት ሃያ ዘጠኝ አድርገው ያጣጧታል። እንግዲህ የአቀማመጡ ለውጥ ካልሆነ በስተቀር በቍጥር አካሄድ ዞሮ ዞሮ የዓመት ቀኖች ሦስት መቶ ስድሳ ዐምስት ወይም ሦስት መቶ ስድሳ ስድስት በመሆን አንድ ሆነዋል ማለት ነው። ልዩነቱ ግን የአቀማመጥ ለውጥ ነው። በኢትዮጵያ አቈጣጠር ግን ጠቅላላውን ፲፪ ወሮች መደባቸው ሠላሳ ብቻ ነው። እነዚያ በሔኖክ መጽሐፍ በጣልቃ ገብነት የነበሩት አራት ቀኖች ተጠቅለው ጳጉሜን በሚባል በዓመቱ መጨረሻ ላይ ተገኝተዋል። ዐምስተኛዪቱ ቀንም ከእነሱ ጋር ተገኝታለች። ይህም ለቍጥር ተራ ቅምር መቅናት የተደረገ እንጂ ቀኑን የሚለውጥ ምንም ነገር የለበትም። እና ከእነዚህ ቀኖች በኋላ የምናገኘው ቀን ርእሰ ዐውደ ዓመት ይባላል። ይህንን በዓል ከአዳም ጀምሮ እስከ ኖኅ ድረስ የነበሩ ዐሥሩም አበው በዐሥሩ ትውልድ እስከ ማየ አይኅ ድረስ ሲያከብሩት እንደ ቆዩና ኋላም የኖኅ ልጆች ከአባታቸው ተቀብለው ሲያከብሩት እንደ ነበረ ኩፋሌ የተባለው መጽሐፍ በምዕራፍ ፯ ያስረዳናል። እንግዲህ ኢትዮጵያ ይህንን ቀን የወረሰችው ከአበው ነው የምንለው በዚህ ምክንያት ነው።
በሰናዖር ሕንጻ ጊዜ የሰው ዘሮች ሁሉ ተበታትነው በየክፍለ ሀገራቸው ሲገቡ ኢትዮጵያውያን አባቶችም ወደ ኢትዮጵያ በገቡ ጊዜ ከኖኅ በቃል ያገኙትን የእምነት መሠረት ይዘው ገብተዋል። ያን ጊዜ ይዘዋቸው ከገቡ ነገሮችም አንዱ የዘመን መለወጫ በዓል ነው። ይህም በክረምቱ መጨረሻ በየዓመቱ የሚከበር ነው። በዚያ ጊዜም ኖኅ ከመርከብ በወጣ ጊዜ በሰኔ ወር መሥዋዕት ሠውቶ ሰውንና እግዚአብሔርን ካስታረቀ በኋላ እግዚአብሔርም በዕርቁ መሠረት፤ «ከእንግዲህ ወዲህ ክረምትና በጋ፥ ብርድና ሙቀት፥ መዝራትና ማጨድ፥ መዓልትና ሌሊት ሰዓታቸውን ጠብቀው ይፈራረቃሉ እንጂ የሰው ዘር ጨርሶ ከምድር የሚጠፋበት ፍጹም ቍጣ የሚደረግበት ጊዜ የለም፤» ብሎ ቃል ኪዳን እንደ ሰጠው ወዲያውኑ ክረምቱ በሰኔ ተጀምሯል። እስከዚያ ድረስ ሰማይ በደመና የሚሸፈንበት ቀን አልታየም ነበር። መጽሐፍ ቅዱስ እንደሚናገረው ምድርን ውሥጥ ለውሥጥ የምታጠጣ የመስኖ ውሃ ነበረች እንጂ በሰማይ ደመና አይታይም ነበር። ኖኅ ከመርከብ ከወጣና መሥዋዕት ሠውቶ ሰውና እግዚአብሔር ከታረቁ በኋላ ግን ሰማይ በደመና ተሸፈነ፤ በዚያ ጊዜም የእግዚአብሔር የቀስቱ ምልክት በደመና ላይ ይታይ ጀመረ። ክረምትም እንደ እግዚአብሔር ቃል ሦስቱን ወሮች ጠብቆ ይመላለስ ጀመረ። እንግዲህ፤ «የዕዳሪ ዕርሻ ምስክር አያሻ፤» እንደሚባለው የኢትዮጵያ ክረምት ትናንትና ነበረ የሚባል ሳይሆን ዛሬም እኛ ደርሰንበት በሰኔ ተጀምሮ በመስከረም የሚፈጸም መሆኑን እንመለከታለን።

ዕንቍጣጣሽና መስከረም

በዚያም ጊዜ የነበሩ ኖኅና ልጆቹ ሰማዩ በደመና በመክበዱ ምክንያት ማየ አይኅ እንደገና ይመጣ ይሆን፥ የጥፋት ውሃ እንደገና ይዘንም ይሆን እያሉ ሲደነግጡ ከርመው በመስከረም ወር መጀመሪያ ላይ ሙሉ የፀሓይ ብርሃን ስላዩ፥ ምድር በአበባ አሸብርቃ ስለ ተገለጠችና በዚህም የእግዚአብሔርን ቸርነት፥ የቃል ኪዳኑን መጽናት ስለ ተረዱ ይህንን በዓል ቀድሞ ከአባቶቻቸው እንደ ወረሱት ያው ጥንተ ብርሃን፥ ጥንተ ዓመት፥ ጥንተ ዕለት አድርገው አክብረውታል። ሲያከብሩትም እንግጫ ነቅለው፥ አበባ ጐንጕነው መጀመሪያ መሥዋዕት ይሠዉነት ከነበረው ቦታ ሄደው ለእግዚአብሔር ገጸ በረከት አቅርበው ከዚያ በኋላ ግን እርስ በርሳቸው የአበባ ስጦታ በመለዋወጥ አክብረውታል። ሲያከብሩትም ዕንቍጣጣሽ በሚል ቃል እውነት የመልካም ሞኞታቸውን ይገላለጡበት ነበር። ዕንቍጣጣሽ ማለትንም ብዙ ታሪክ ጸሓፊዎች በልዩ ልዩ መልክ ተርጕመውታል። እንዲያውም ንጉሡ ሰሎሞን ለሳባ ንግሥት የዕንቍ ቀለበት ሰጥቷት ነበርና «ዕንቍ ለጣትሽ» ማለት ነው ብለው የጻፉ ብዙ ሰዎችም አሉ፤ የሚናገሩም አሉ። ነገሩ ግን እንዲህ አይደለም። ዕንቍጣጣሽ ማለት ተንቈጠቈጠ፥ አንቈጠቈጠ ከሚለው ቃል ተወስዶ ምድር በአበባ አጌጠች፥ ሰማይም በከዋክብት አሸበረቀ እንደ ማለት ሰማይን በከዋክብት ያስጌጠ አምላክ ምድርንም በአበቦች አጎናጸፋት ለማለት የተሰጠ ቃል ነው እንጂ ስለ ሳባ ንግሥት የተሰጠ አይደለም። ሁለተኛም አባቶቻችን ኢትዮጵያን በሙሉ ሀብት ተረክበዋት ነበርና፤ «ዕንቍ ዕጣ ወጣሽ፤» ሲሉ ወደ አገራቸው ሲገቡ ለአገራቸው መታሰቢያ አድርገው የተጠቀሙበት ቃል ነው ይባላል። በመሠረቱ ግን ያ የጥፋት ውሃ ቀርቶ ምድር ጸንታ፥ አበባ ቋጥራ፥ ፍሬ ለመስጠት ተዘጋጅታ መገኘቷን የሚያበሥር ቃል ነው።
መስከረም የሚባለው ወርም ኖኅ በመርከብ ውሥጥ በነበረ ጊዜ እንደ ዕብራውያን አቈጣጠር ሰባተኛ በሆነው በመስከረም ወር መጀመሪያ ላይ መርከቢቱ አራራት ከሚባለው ተራራ ላይ ዐርፋ ምድር ጨብጣለች። በግእዝ ቋንቋ መርከብ መስቀር ይባላል። ከዘመን ብዛት በኋላ «ቀ» ወደ «ከ» ተለውጦ መስከረም ተባለ እንጂ መስቀርም ምድር አገኘች፥ መርከብም ምድር ነካች ለማለት የተሰጠ የወሩ ስያሜ ነው።
በዚህ መሠረት አባቶቻችን ፊትም ከአበው እንደ ተቀበሉ፥ ኋላም ከሕገ መጽሐፍ ደግሞ ተቀብለውታል። ይህን ከአዳም እስከ ኖኅ፥ ከኖኅ እስከ አብርሃም ቃል በቃል ሲተላለፍና ሲያከብሩት የቈዩትን የመባቻ በዓል ጌታ ለሙሴ በመጽሐፍ ሰጥቶታል። ይህንንም በኦሪት ዘሌዋውያን ምዕራፍ ፳፫ ከቍጥር ፳፫ ና ፳፬ እናገኘዋለን። ስሙም በዓለ መጥቅዕ ይባል ነበር። «በሰባተኛው ወር በወሩ በመጀመሪያው ቀን ለእግዚአብሔር የተቀደሰ በዓል ይሁንላችሁ፤» ብሎ እግዚአብሔር ለሙሴ በሰጠው ትእዛዝ ጸንቶ ሲከበር ቈይቷል። በጠቅላላ በዚህ በዓል መነሻነት በመስከረም የምናከብራቸውን በዓላት ሁሉ የሚጠቁመው ምንባብ የሚገኘው በዚሁ ክፍል ነው። በኦሪት ዘሌዋውያን ምዕራፍ ፳፫ ከቍጥር ፳፫ እስከ ፴፯ የተጻፈው እንዲህ ይነበባል። «እግዚአብሔርም ሙሴን እንዲህ ብሎ ተናገረው፤ ለእስራኤል ልጆች እንዲህ ብለህ ንገራቸው። በሰባተኛው ወር በመጀመሪያው ቀን ዕረፍት፥ በመለከት ድምፅ መታሰቢያ፥ የተቀደሰ ጉባኤ ይሁንላችሁ፤ የተግባር ሥራ ሁሉ አታድርጉበት፤ ለእግዚአብሔር የእሳት ቍርባንን አቅርቡ። እግዚአብሔርም ሙሴን እንዲህ ብሎ ተናገረው፤ በዚህ በሰባተኛው ወር ዐሥረኛው ቀን የማስተስረያ ቀን ነው፤ የተቀደሰ ጉባኤ ይሁንላችሁ፤ ሰውነታችሁንም አስጨንቋት፤ ለእግዚአብሔር የእሳት ቍርባንን አቅርቡ። በአምላካችሁም በእግዚአብሔር ፊት ማስተስረያ ይሆንላችሁ ዘንድ የማስተስረያ ቀን ነውና በዚያ ቀን ሥራ ሁሉ አትሥሩ። በዚያም ቀን የማይዋረድ ሰው ሁሉ ከሕዝቡ ተለይቶ ይጥፋ። በዚያም ቀን ሥራ የሚሠራውን ሰው ሁሉ ከሕዝቡ መካከል አጠፋዋለሁ። ሥራ ሁሉ አታድርጉበት፤ ከምትቀመጡበት አገር ሁሉ ለልጅ ልጃችሁ የዘለዓለም ሥርዐት ነው። የዕረፍት ሰንበት ይሁንላችሁ፤ ሰውነታችሁንም አዋርዱ፤ በወሩ በዘጠነኛው ቀን በማታ ጊዜ፥ ከማታ ጀምራችሁ እስከ ማታ ድረስ ሰንበታችሁን አድርጉ። እግዚአብሔር ሙሴን እንዲህ ብሎ ተናገረው፤ ለእስራኤል ልጆች እንዲህ ብለህ ንገራቸው፤ በዚህ በሰባተኛው ወር ከ፲፭ኛው ቀን ጀምሮ ሰባት ቀን ለእግዚአብሔር የዳስ በዓል ይሆናል። በመጀመሪያው ቀን የተቀደሰ ጉባኤ ይሁን፤ የተግባር ሥራ ሁሉ አታድርጉበት። ሰባት ቀን ለእግዚአብሔር የእሳት ቁርባንን አቅርቡ፤ በስምንተኛውም ቀን የተቀደሰ ጉባኤ ይሁንላችሁ። ለእግዚአብሔርም የሚቃጠለውን ቍርባን አቅርቡ፤ ዋና ጉባኤ ነው፤ የተግባር ሥራ ሁሉ አታድርጉበት። የሚቃጠለውን መሥዋዕት፥ የእኽሉንም ቍርባን፥ መሥዋዕቱንም፥ የመጠጡንም ቍርባን፥ በየቀኑ የእሳት ቁርባን ወደ እግዚአብሔር ታቀርቡባቸው ዘንድ የተቀደሱ ጉባኤዎች እንዲሆኑ የምታውጇቸው የእግዚአብሔር በዓላት እነዚህ ናቸው።» (ዘሌ፤ ም ፳፫፥ ቍ ፳፫ - ፴፯።) እንግዲህ ከላይ በተጠቀሰው ጥቅስ ላይ ሦስት ቀኖች እናያለን። አንደኛ፤ ከወሩ በመጀመሪያ ቀን በመለከት ድምፅ የሚከበር ለእግዚአብሔር መታሰቢያ የሆነ ቀን፤ ሁለተኛ በሰባተኛው ወር በዐሥረኛው ቀን የሚከበር ሰው ሁሉ የሚዋረድበት፥ ትሕትና የሚያደርግበት፥ ንስሐ የሚገባበት የሥርየት ቀን፤ ሦስተኛው በሰባተኛው ወር ከዐሥራ ዐምስተኛው ቀን ጀምሮ ለስምንት ቀን የሚከበር ዳስ ተተክሎ፥ ድንኳን ተጥሎ የሚከበር በዓል፤ ሦስት በዓሎች ናቸው።እነዚህም በአንድ ወር ውሥጥ የሚከበሩ ናቸው። ይህ እግዚአብሔር ለሙሴ የሰጠው ትእዛዝ ትኩረት የሚያሻው ነው። ይህንን ትእዛዝ እግዚአብሔር ለሙሴ በመጽሐፍ ሰጠው። ከሙሴ ወዲህ በመጽሐፍ ተቀረጸ እንጂ ከዚያ በፊት የነበሩ አበው ግን በመጽሐፈ ኩፋሌና በመጽሐፈ ሔኖክ እንደሚገለጠው ቃል በቃል በተወረሰው መሠረት ብቻ ያከብሩት ነበረ። የመጀመሪያው ቀን፤ በሰባተኛው ወር በመጀመሪያው ቀን በመለከት ድምፅ የሚከበር በዓል ይደረግ የሚለውን ቃል ስንመለከት በመለከት ድምፅ የሚሉ ቃላት እናገኛለን። መለከት የሚለው ቃል በአማርኛው ቋንቋ ይነጥላል፤ አንድ ክፍልን ብቻ ይመለከታል። በግእዙ ቋንቋ ግን መጥቅዕ ነው የሚለው። በዓለ መጥቅዕ ነው የሚባል። መጥቅዕ ማለት መለከትንም፥ ዕንቢልታንም፥ ነጋሪትንም የሚያጠቃልል ነው። በእንዲህ ዐይነት ሥርዐት የሚከበር የዘውድ በዓል ነው። ሌላም በድሮው ቋንቋ ተናገርኩት እንጂ የአንድ መሪ በዓል ነው ማለት ነው። የአንድ ብሔራዊ የአመራር በዓል ማለት ነው። ዘመን አየሠለጠነ፥ ዓለም እየሠለጠነ ከሄደ ወዲህ ግን በመድፍ ድምፅ ነው ብሥራቱ የሚከፈተው። ይሄ መሪዎች ራሳቸው የጦር ሰዎች ስለ ሆኑ ከእምነታቸው ይልቅ ጦርነትን ወይም ደግሞ ከእምነት እነሱ ኀይልን ስለሚመለከቱና በኀይል ስለሚደገፉ የመድፍ ድምፅ ጨመሩበት እንጂ በዓሉ የእምነት እንደ መሆኑ መጠን የነጋሪት፥ የመለከት፥ የዕንቢልታ ድምፅ እንጂ የመድፍ ድምፅ አይፈልግም ነበር። እና በመለከት፥ በዕንቢልታ፥ በነጋሪት ድምፅ የሚከበር፥ አንድ መሪ ሥልጣን የጨበጠበትን ቀን የሚያስታውስ በዓል ነው። እንግዲህ ይሄ በዓልም ለሰው ሳይሆን ወይም ለሥርየት ሳይሆን ወይም ለሌላ ምክንያት ሳይሆን ለእግዚአብሔር በመለከት ድምፅ የሚከበር በዓል ነው። ምን ማለቱ ነው? እግዚአብሔር ዓለምን ፈጥሮ፤ መላእክት ባደረው ጨለማ ተውጠው ሲጨነቁ በነበረ ጊዜ፤ «እቤ አነ እግዚአብሔር፤ ለይኩን ብርሃን፤» «እኔ እግዚአብሔር ነኝ፤ ብርሃን ይሁን፤» ብሎ ድምፁን በማሰማት አምላክነቱን፥ ከሃሊነቱን፥ ጌትነቱን፥ ሥልጣኑን፤ በጠቅላላውም የማያልፍ፥ የማይሻር፥ የማይለወጥ መንግሥቱን ያወጀበት ቀን ስለ ሆነ ለእግዚአብሔር በመለከት ድምፅ የሚከበር በዓል ነው ይባላል። ሰባተኛ ወር የሚለው ግን ዕብራውያን እንዲወጡበት ለታዘዘው፥ እነሱ ሚያዝያ እኛ መጋቢት ለምንለው ወር ነው እንጂ ለጠቅላላው የዓለም ወሮች አይደለም። በእስራኤል ቍጥር ነው ሰባተኛ ያለው። በእኛ ግን የወሮች መጀመሪያ ነው። ለእስራኤላውያንም ቢሆን ያኛውን የወሮች መጀመሪያ ይሁናችሁ ሲል ይህንን ግን የመባቻ በዓል መጀመሪያ አድርጎታል። መባቻ ማለትም መግቢያ፥ ብተት፥ የወር መጀመሪያ ስለ ሆነ የወር መጀመሪያ የዓመት መጀመሪያ እንደ መሆኑ መጠን እንግዲህ የመባቻ በዓል እንዲከበር ያዘዘው እግዚአብሔር በዚሁ ቀን በመሆኑ የኢትዮጵያ በዓል አመሠራረት ጥንታዊና ቀዳማዊ፥ ዘለዓለማዊ፥ በጽኑ መሠረት ላይ የቈመ መሆኑን የሚያመለክተን ቀዋሚ ምልክት ነው። ከሕገ ልቡና እንደ ተቀበልነው በሕገ ኦሪትም አጽንተነዋል ማለት ነው።
ሌላው ከወሩ በዐሥረኛው ቀን የሚለው እነሱ በዚሁ ወር በዐሥረኛው ቀን የጾም ቀን አድርገው ያከብሩት ነበረ። የእስራኤል ዜጋ ወይም የእስራኤልን እምነት የተቀበለ ሁሉ ይህን ቀን የስንሐ ቀን መግቢያ አድርጎ ይጠቀምበት ነበረ። በዘመነ ወንጌል ግን በሱ ፈንታ በዓለ ስቅለት ተተክቶበታል። ይህም ሆኖ በኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በዓሉ አለ። የቈየበትም በሁለት ጠባይ ነው። አንዱ እንደ ዛሬው መገናኛ ሙሉ በሙሉ የተካከለና የተሻሻለ ባለ መሆኑ ምክንያት ሕዝብ ሁሉ ክረምቱን ጨርሰው ወደ ከተማ የሚመጡበት፥ መሪያቸውን የሚያገኙበት፥ ስለ ሀገሪቱ በጠቅላላ በክረምት ተዘግቶ የነበረውን ሁሉ የሚወያዩበት ቀንና መሪውንም እንኳን አደረሰህ የሚሉበት ቀን ስለ ነበረ እስከ ዘመናችንም ተቀጸል ጽጌ እየተባለ ይጠራ ነበረ። በኋላ ግን የጌታችን ግማደ መስቀሉ ከኢየሩሳሌም ወደ ኢትዮጵያ በዐፄ ዳዊት ዘመን ስለ ገባበት በዓለ መስቀል ተተክቶበታል። መስከረም ፲ ቀን ማለት ነው።
ሦስተኛው ከ፲፭ ቀን ጀምሮ ለስምንት ቀን አክብሩ ተብሎ በታዘዘው በበዓለ መጸለት ፈንታ የመስቀል በዓል ተተክቶበት ከደመራው ጀምሮ እስከ መስከረም ፳፬ ቀን ስምንት ቀን ሙሉ በቤተ ክርስቲያን በዓለ መስቀል፥ ዘመነ መስቀል እየተባለ ነው የሚከበረው። እንዲያውም በአንዳንድ ጎሣዎች ይኸውም ጸድቆ ስምንት ቀን ሙሉ በዓል ሆኖ ሲሠራበት የነበረ እንዳለ ይታወቃል። እንግዲህ እነዚህ በዓላት ሦስቱም በፊት በዓለ መጥቅዕ፥ የሥርየት ቀን፥ የቂጣ በዓል ተብለው ይጠሩ የነበሩት በእኛ ቤተ ክርስቲያን ርእሰ ዐውደ ዓመት፥ የዐጤ መስቀል፥ መስቀል ተብለው የሚከበሩት በዓላት ናቸው። በዚህ ዐይነት እነዚህ መሠረታውያን የባህል በዓላት ከሕገ ልቡና ወደ ሕገ ኦሪት፥ ከሕገ ኦሪትም ወደ ሕገ ወንጌል ተላልፈው እዚህ የደረሱ ናቸው። እንግዲህ ርእሰ ዐውደ ዓመት የምንለው የዘመን መለወጫ ከምንለው ጋራ አንድ ነው።

ቅዱስ ዮሐንስ

የኢትዮጵያ ዘመን መለወጫ በዓል ሌላው ስሙ ቅዱስ ዮሐንስ ይባላል። ቅዱስ ዮሐንስ የሚባልበትም ሁለት ጠባይ አለው። አንዱ፤ መጥምቁ ዮሐንስ በሄሮድስ አንቲጳስ ጊዜ ከጳጉሜን ፩ ቀን ጀምሮ ታስሮ ሰንብቶ በመስከረም ፩ ቀን ዐሳብ ስለ ተቆረጠበትና በመስከረም ፪ ቀን እንዲሞት ውሳኔ ስለ ተሰጠበት አንገቱን በሰይፍ ተቆርጦ ስለ ሞተ ሊቃውንት ይህንን በዓል እሱ ራሱ ለኦሪትና ለወንጌል መገናኛ መምህር ስለ ነበረ ይህም በዓል ላለፈው ዘመን መሸኛ፥ ለሚመጣው ዘመን መቀበያ እንዲሆን ብለው በመስከረም ፩ ቀን እንዲከበር ስላደረጉ በሱ ስም ቅዱስ ዮሐንስ እየተባለ ይጠራል። በሁለተኛው ግን ከአራቱ ወንጌላውያን አንዱ ወንጌላዊ ዮሐንስ የተሰየመበት ስለ ሆነ በአቆጣጠርም ተራ ወደ ኋላ ተመልሶ ቢቈጠር ዓለም የተፈጠረበት ዘመን በዘመነ ዮሐንስ እንዳጋጣሚ ሆኖ ስለሚገኝ ቅዱስ ዮሐንስ ተብሎ ይጠራል።

ዓመተ ዓለምና ዓመተ ምሕረት

በዘመናት አቈጣጠር ውሥጥ ሌላው የምንመለከተው የዓመተ ዓለምና የዓመተ ምሕረት ቍጥር ነው። አውሮፓውያን ምንም እንኳ ቀኑን ዕለፍ ተቀደም ቢያደርጉትም ዓመተ ምሕረትን የሚቈጥሩ ከክርስቶስ ልደት በኋላ ነው። ከዚያ በፊት ያለውን ግን እንደ መጽሐፍ ቅዱስ አራት ሺሕ ዓመት ቢሉም፥ ወይም በሳይንሱ ጠባይ ልዩ ልዩ መልክ ቢሰጡትም ተከታታይ ቍጥር አድርገው አይዘምቱበትም። የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ግን ከመጽሐፍ ቅዱስ እንደ ወረሰችው ከክርስቶስ ልደት በፊት የነበረውን ፭ ሺ ፭፻ ዘመን፥ ከክርስቶስ ልደት በኋላ ያለውን ፳፻፪ ዘመን በማለት አጠቃላ ዓለም ከተፈጠረ ፸፭፻፪ (ሰባት ሺሕ ዐምስት መቶ ሁለት) ዓመት ነው ትላለች። ለዓመተ ምሕረትም፥ ለዓመተ ዓለምም መነሻ የምታደርገው ያንኑ መስከረምን ነው። ለምን? የዘመናት ቍጥር ጥንት የዕለት፥ የሰዓት መሠረት ባደረገችው በዚያው ቀን የተነሣች፥ በዚያው ወር የጀመረች ስለ ሆነ ነው። ዓመተ ምሕረትንም በዚያው ማጽደቋ እመቤታችን ጌታን ፀንሳ ሳለች ወደ ኤልሳቤጥ ቤት በሄደች ጊዜ ኤልሳቤጥን ሰላምታ ስትላት ኤልሳቤጥም የእመቤታችንን ድምፅ ስትሰማ ዮሐንስ በማሕፀኗ ሳለ ለጌታ ሰግዶ ነበርና ይህንኑ መሠረት አድርጋ የዓመተ ምሕረት ለውጡ ከልደት ብቻ ሳይሆን ከፅንስ ጀምሮ ነው በማለት ያንኑ በማጽናት ተቀብላዋለች። የሰባት ዓመት ዕለፍ ተቀደም ቍጥሮች ልዩነት መነሻው አሁንም ቢሆን ከአውሮፓውያን የቊጥር ውሳኔ እንጂ ከኢትዮጵያውያን የቍጥር ውሳኔ አይደለም። ማለትም አውሮፓውያን የቤተ መቅደስን መፍረስ ሲናገሩ ከዕርገት በኋላ በ፵፬ ዓመት፥ ከክርስቶስ ልደት በኋላ በ፸፯ ዓመት ነው ብለዋል። ስለዚህ ውጥን ጨራሽ ቍጥር ተውጦ የሚቀር በመሆኑ ይህ ከእነሱ የፈለቀ እንጂ ከኢትዮጵያውያን አይደለም። ኢትዮጵያ ግን ከመሠረቱ ያንን ይዛ በመጣችው እስካሁንም ድረስ ደርሳበታለች። ይህም የተለወጠው ከውጪው ሥርዐት አያያዝ ነው ማለት ነው። በዚህ ዐይነት ይህንን የዘመን መለወጫ በዓል ስናከብር ቈይተናል።

ዓመታት በአራቱ ወንጌላውያን ስም ስለ መሰየማቸው

ቀደም ሲል ሰዎች በልዩ ልዩ ምልክት ይጠቀሙ ነበረ። በተለይም ሕዝቅኤልና ኢሳይያስ የኪሩቤልን ሥዕል፥ የኪሩቤልን መልክ በትንቢት ራእይ ዐይተው አንዱ አንበሳ፥ አንዱ ላም፥ አንዱ ሰው፥ አንዱ አሞራ ይመስላል ብለው በመናገራቸው ወደ እምነት የተቃረቡ ሰዎች ሁሉ በዚህ መሠረት አድርገው የኪሩቤል ጌታ፥ የእኛ ፈጣሪ፥ በሰማየ ሰማያት ላይ የሚኖር በኪሩቤል የሚመሰገን ነው ለማለት በዚህ ይጠቀሙ ነበረ።
በሐዲስ ኪዳን ደግሞ የቤተ ክርስቲያን መሠረት በአራቱ ማዕዘን በምሥራቅና በምዕራብ፥ በሰሜንና በደቡብ ያለ የሰው ዘር ሁሉ በሚጠቀምበት በወንጌል ትምህርት ላይ የተመሠረተ ስለ ሆነና ዓለም በአጠቃላይ የሚመራበት ቅዱስ ወንጌልም በአራቱ ወንጌላውያን የተጻፈ ስለ ሆነ ቤተ ክርስቲያን ወንጌሉን ስትቀበል ጸሓፊዎችንም ለክርስቲያኖች ቃል በቃል ለማስጠናት እንድትችል ዘመኑ በአራቱ ወንጌላውያን እንዲሰየም ሆኗል። ይህም ስለ ሆነ ማቴዎስ፥ ማርቆስ፥ ሉቃስ፥ ዮሐንስ በዘመናት ላይ መታሰቢያ አግኝተዋል።
ማቴዎስ በገጸ ብእሲ፥ ሰው በሚመስለው ኪሩብ ይመሰላል። ምክንያቱም የአብርሃም ልጅ፥ የዳዊት ልጅ ብሎ አምላክ ሰው መሆኑን የሚያስተምር፥ ትምህርቱንም በዚህ የጀመረ ስለ ሆነ ነው።
ማርቆስ በገጸ አንበሳ ይመሰላል። ምክንያቱም በግብጽ የላምና የበሬ ምስል ይመለክ ነበረና ያንን አጥፍቶ በዚያች አገር ወንጌል እንድትስፋፋ ስላደረገ ማርቆስ በገጸ አንበሳ፥ በአንበሳው ምስል በተመሰለው ኪሩብ ተመስሏል።
ሉቃስ ላም በሚመስለው ኪሩብ ተመስሏል። በተለይ በወንጌሉ በምዕራፍ ፲፭ ስለ በደለኛው ልጅ ሲጽፍ በደለኛው ልጅ ወደ አባቱ በመጣ ጊዜ አባቱ ያን በደለኛ ልጅ ሳይጸየፍ፤ «በሉ ሰውነቱን እጠቡት ልብሱን አልብሱት፥ ፍሪዳ አምጡና እረዱ፤ እንብላ፤ እንጠጣ። ይህ ልጄ ሞተ ስለው ድኗል፤ ጠፋ ስለው ተገኝቷል፤» ብሎ በምሳሌ ባስተማረው ትምህርት መሠረት ጠፍቶ የተገኘው ልጅ አዳም፥ የተቀበለው እግዚአብሔር አብ፥ መሥዋዕት ሆኖ አባቱንና ልጁን ያስታረቀው እግዚአብሔር ወልድ ነው ብሎ ትምህርት ስለ ሰጠ በዚህ አንጻር በላም መልክ በተመሰለው ኪሩብ ተተክቶ ሉቃስ ተጠርቶበታል።
በአሞራ መልክ በተመሰለው ኪሩብ የተጠራው ዮሐንስ ነው። በተለይም ንስር የሚባለው አሞራ ከወፎች ሁሉ በላይ ርቆና መጥቆ ይሄዳል ይባላል። እንዲህም ሆኖ ምንም ዐይነት ነገር ከመሬት ወድቆ ቢያይ አይሠወረውም፤ ወርዶ በፍጥነት ሊያነሣው ይችላል ይባላል። ዮሐንስም ሌሎች ወንጌላውያን ከደረሱበት፥ ከመረመሩት ምስጢር በላይ ረቆ፥ መጥቆ የምስጢረ ሥላሴን ነገር አምልቶ፥ አስፍቶ፥ አጕልቶ ስለ ጻፈና ስላስተማረ፥ ብዙ ራእይም ስለ ገለጠ በንስር በተመሰለው ኪሩብ ተመስሏል።
የእነዚህ ወንጌላውያን ትምህርት ክርስቲያንን ሁሉ፥ የሰውን ልጅ ሁሉ ለእግዚአብሔር ልጅነት የሚያበቃ፥ ሰውና እግዚአብሔርን የሚያዋሕድና የሚያዛምድ ሆኖ ስለ ተገኘ እንግዲህ ራሱ መድኃኒታችን፤ «ራሱን የካደ፥ ቤትን፥ ንብረትን፥ ወገንን ትቶ የተከተለኝ ሁሉ በዚህ ዓለም መቶ ዕጥፍ ዋጋ፥ በሚመጣውም ዓለም የዘለዓለም ሕይወት ያገኛል፤» ሲል በሰጠው ቃል ኪዳን መሠረት እነዚህ ወንጌላውያንም ለክርስቶስና ለቤተ ክርስቲያን ባቀረቡት አገልግሎት መሠረት በዓለም የተሰጣቸው ልዩ መታሰቢያ ነው። ልዩ መታሰቢያ፥ ሽልማታቸው ነው ማለት ነው። በዚህ መሠረት መምህሮቻችንን ለማስታወስ እንድንጠቀምባቸው የቤተ ክርስቲያን ሊቃውንት አዝዘዋል። ይህን ትእዛዝ ኢትዮጵያ አጽንታ ኖራለች። ያዘዙም ጠቅላላው የዓለም ሊቃውንት ናቸው።

መጥቅዕና አበቅቴ

መጥቅዕና አበቅቴ የሚባሉት በዘመናት ቍጥር ውሥጥ በልዩ ልዩ መልክ የመጡ ነገሮች ናቸው። ሁሉም ከዓመታት የሚተርፉ ቀኖች ናቸው። አበቅቴ የሚባለው በጨረቃ ከሚቈጠረው ቍጥር የሚተርፈው ነገር ነው። መጥቅዕ ማለት ግን የዓመቱን በዓላት ለማውጣት የምንጠቀምባቸው መሠረታዊ ቀንና ተጨማሪዎቹ ነገሮች ናቸው። በዚህ ትምህርት መግቢያ ላይ በሰባተኛው ወር በመጀመሪያው ቀን በመለከት ድምፅ ለእግዚአብሔር በዓል አድርጉ የሚል ጥቅስ አይተን ነበረ። ይህንን በዓል እስራኤል በኦሪት ዘመን በሚያከብሩበት ጊዜ ከአሉበት ዓመት ጀምሮ እስከ ሰባት ዓመት በዓላቱ ተዘዋውረው የሚውሉበትን ቀን፥ ይልቁንም በሰባተኛው ዓመት ባሮች የነበሩ ነጻ የሚወጡበት፥ በወለድ አገድ፥ በዋስትና፥ በብድር ወለድ ምክንያት ተይዘው የነበሩ ርስቶች፥ ቤቶች ሁሉ በነጻ ወደ ባለቤቱ እንዲመለሱ እግዚአብሔር ያዘዘው ትእዛዝ የሚፈጸምበት፥ ዐዋጅ ሁሉ የሚታወጅበት ቀን ነበር። ዛሬ ደግሞ ይህ የመስከረም መጀመሪያ ቀን በዓመቱ ውሥጥ ያሉትን አጽዋማትን፥ በዓላትን ቤተ ክርስቲያን በዐዋጅ ለክርስቲያኖች የምታስታውቅበት፥ የምትገልጽበት ስለ ሆነ ያ ቀን መጥቅዕ ተብሎ ተጠርቷል። ስለ ሆነም መጥቅዕ ሲመታ፥ ደወል ሲደወል፥ ነጋሪት ሲመታ፥ ሲጎሸም፥ ዕንቢልታ ሲነፋ የመሰብሰብ ጥሪ ስለ ሆነ ሁሉ በየመልኩ የሰልፍ እንደ ሆነ የሰልፍ፥ የበዓል እንደ ሆነ የበዓል መልኩንና ሥርዐቱን ይዞ ተጠሪው ሊሰበሰብ እንደሚችል በዚህም ምክንያት አጽዋማት፥ በዓላት ተሰብስበው የሚገኙበት ስለ ሆነ መጥቅዕና አበቅቴ ተብለው ይጠራሉ ማለት ነው።

ስለ ቅዱስ ድሜጥሮስ ቀመር

ቀመር ማለት በግእዙ ቋንቋ ቍጥር ማለት ነው። ሒሳብ እንደ ማለት። የቍጥር ዐይነት ማለት ነው። የቍጥር ዐይነቱ የድሜጥሮስ ብቻ አይደለም። ዐሥራ ዘጠኝ ዐይነት የቀመር ዐይነቶች አሉ። ግማሾቹ ከነቢያት፥ ግማሾቹ ከሐዋርያት፥ ግማሾቹ ከሊቃውንት የተገኙ ናቸው። የቍጥር ደረጃም አላቸው። የሔኖክ፥ የሙሴ፥ የኢያሱ፥ የሕዝቅኤል፥ የዳንኤል፥ የዳዊት፥ የኤርምያስ፥ የድሜጥሮስ፥ የዮሐንስ አቡቀለምሲስ ተብለው በልዩ ልዩ መልክ ይጠራሉ። እነዚህ ቍጥሮች እንደ ዐይነታቸው ሥራ ተሠርቶባቸዋል።
ከመጀመሪያዎቹ ሰዎች ሔኖክ አጠቃሎ ከጥፋት ውሃ ጀምሮ እስከ ዓለም ፍጻሜ ድረስ የትውልዱን በትውልድ፥ የዘመኑን በዘመን ተራ ቈጥሮ የሰውን ልጅ ተስፋ አብሥሮበታል። ከሔኖክ በኋላ የተነሡ ነቢያት ደግሞ ሰዎች በተስፋ የመድኅንን መምጣት ይጠባበቁ ነበርና ቍጥር እየሰጡ እንዲጠባበቁ አድርገዋቸዋል። ለምሳሌ በትንቢተ ዳንኤል ምዕራፍ ፱ እንደ ተጻፈው ዐይነት የተወሰነ ዘመን እየሰጡ ሲጠባበቁ ቈይተዋል። በዮሐንስ ራእይም ሰባት ማኅተም፥ ሰባት መጥቅዕ፥ ሰባት ጽዋ ብሎ ክፍለ ዘመኑን በሰባት በሰባት መድቦ ይህ ዓለም እስከሚፈጸም ድረስ የሚደርሰውን በውሥጡ ያቀፈ ትምህርት ሰጥቶበታል።
የቅዱስ ድሜጥሮስ ግን ሐዋርያት በትምህርት ሰጥተውት ከሥራ ላይ ለማዋል በስብከት መፋጠን ምክንያት ሳይተካከል ቀርቶ አንድ መቶ ሰማንያ ዓመት ሙሉ ተዘበራርቆ የነበረውን ሥርዐት ያስተካከለበት ቍጥር ነው። ሐዋርያት ዲድስቅልያ በተባለው የሥርዐት መጽሐፋቸው የትንሣኤ ዐቢይ ጾምና ጾመ ሐዋርያት፥ ጾመ ነነዌም መነሻቸው ከሰኞ እንዳይወጣ፤ ደብረ ዘይት፥ ሆሣዕና፥ ትንሣኤ፥ ጰራቅሊጦስ እሑድን እንዳይለቁ፤ ስቅለት ዐርብን፥ ርክበ ካህናት ረቡዕን፥ ዕርገት ኀሙስን እንዳይለቁ ብለው ወስነዋል። ነገር ግን በዚያ ጊዜ በነበረው ስደትና በስብከት መፋጠን ምክንያት ሐዋርያትም በሰይፍ፥ በእሳት፥ በስለት እየተገደሉ፥ ተከታዮቻቸውም እየታደኑ ብዙ ችግር ስለ ነበረ ይህንን ወስኖ ለክርስቲያኖች የሚሰጣቸው አልነበረም። ስለ ሆነም የወሩን ብተት ተከትለው ልደትን እንዳከበሩ ወዲያው ጥምቀትን ያከብሩ ነበር። ጥምቀትን ካከበሩ በኋላ ደግሞ በማግሥቱ ዐቢይ ጾምን ይጾሙና በመኻል ደግሞ ዐርፈው እንደገና ከመጋቢት ፳፪ ቀን ጀምረው ሰሙነ ሕማማትን አክብረው በዓለ ስቅለትን፥ በዓለ ትንሣኤን ያከብሩ ነበረ። ኋላ ቅዱስ ድሜጥሮስ በእስክንድሪያ መንበር በተቀመጠ ጊዜ ስለዚህ ጉዳይ ብዙ ያስብና ይቈረቈር ስለ ነበረ የእግዚአብሔር መልአክ ይህንን በሱባኤ፥ በጸሎት፥ በቀኖና እንዲጠይቅ አዘዘውና በሱባኤ፥ በጸሎት፥ በቀኖና ሆኖ ከእግዚአብሔር ስለ ጠየቀ ተገልጾለት ይህንን ቀመር ሰጥቶአል። እና በእያንዳንዱ በዓል መካከል መዘዋወሪያ ቀኖች አድርጎ እነዚህ ቀኖች ለዚያ መውጪያ መውረጃ እንዲሆኑ፤ ጾመ ነነዌ ወደ ኋላ ቢመጣ ጥር ፲፮ን እንዳይነካ፥ ወደ ፊት ቢሄድ ደግሞ ከየካቲት ፲፱ እንዳያልፍ ፤ ዐቢይ ጾም ምንም ወደ ኋላ ቢመጣ የካቲት ፪ን እንዳይነካ፥ ከመጋቢት ፮ ደግሞ እንዳያልፍ እንደዚህ በሆነ ሥርዐት ስለ ወሰነው ከዚያ ጊዜ ጀምሮ በዚሁ ዐይነት ይመላለሳል። ይሁን እንጂ ሌሎች የዓለም ክርስቲያኖች ይህን ሳይጠብቁ ሚያዝያ በባተ በመጀመሪያው ቀን የተገኘውን እሑድ ተከትለው በዓለ ትንሣኤን ሲያከብሩ ይኖራሉ። በኢትዮጵያ ግን ይሄ ተጠብቆ ያለ ነው፤ እስከ አሁን ድረስ አልተለወጠም።
እንግዲህ በዓላችን በመሠረቱ ከአበው፥ ከመጽሐፍ የወረስነው ነው እንጂ እንደ እንግዳ ድንገተኛ ደራሽ፥ እንደ ወንዝ ድንገተኛ ፈሳሽ አለመሆኑን በዚህ መረዳት አለብን። ይህም ከሆነ ያለንን ከትውልድ ወደ ትውልድ የማስተላለፍ ኃላፊነት ደግሞ ከእያንዳንዳችን የሚፈለግ ነው። እንግዲህ እያንዳንዳችን ከአባቶቻችን የተቀበልነውን ይህን አኩሪ እምነትና ሥርዐት ለልጆቻችን የማውረስ ግዴታ አለብን።
የሚያስፈልግ ሆኖ ከተገኘ ከአውሮፓውያንም ሆነ ከሌሎች ሥልጡኖች እንደ ተግባረ እድ ያለውን የሙያ ማዳበሪያ መቀበል ይገባናል። ግን ልንቀበለው የማይገባንን መቀበል፥ ልንተወው የማይገባንን መተው፥ ልናፈርሰው የማይገባንን ማፍረስ ይሄ ከቁም ነገር አይቈጠርም። «የዝንጀሮ ሰነፍ ያባቱን ዋሻ ይጠየፍ፤» ይባላል። እኛ መቼም ቆዳችንን፥ ቀለማችንን እስካለወጥን ድረስ ኢትዮጵያውያን ነን። ይህን ማመን አለብን። ኢትዮጵያዊነት ደግሞ እኛን የሚያኮራ እንጂ የሚያሳፍር አይደለም። ስለ ኢትዮጵያ ቀዋሚውን ምስክር፥ ዓለም ያመነም ያላመነም ተስማሞቶ የሚቀበለውን መጽሐፍ ቅዱስን ብንመረምር በቍጥር በርከት ባሉ ቦታዎች ላይ ተጠቅሳ፥ ያውም በቅድስና መልክ ተቈጥራ የምትገኝ ኢትዮጵያ ናት። በተለይም፤ «ኢትዮጵያ እጆቿን ወደ እግዚአብሔር ትዘረጋለች፤» የሚለው ቃል ብዙ ጊዜ ከእግዚአብሔር ጋራ የተገናኘንባቸውን ብዙ ነጥቦች፥ ብዙ ታሪኮች፥ ብዙ ሥራዎች ያቀፈ ስለ ሆነ ይህ ብቻ ራሱ ሊያጓጓን ይገባዋልና እንግዲህ ከባህል የወረስናቸውን ማንኛቸውንም ሥርዐቶች ጠንቅቀን ለልጆቻችን ማውረስ ይጠበቅብናልና እግዚአብሔር ይህን ለመፈጸም ይርዳን። አሜን።

ምንጭ፦ http://www.aleqayalewtamiru.org/new_year_2003.html